بسم الله الرحمن الرحیم

اللَّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ الحُجَهِ بنِ الحَسَن صَلَواتُکَ علَیهِ و عَلی آبائِهِ فِی هَذِهِ السَّاعَهِ وَ فِی کُلِّ سَاعَهٍ وَلِیّاً وَ حَافِظاً وَ قَائِداً وَ نَاصِراً وَدَلِیلًا وَ عَیْناًحَتَّى تُسْکِنَهُ أَرْضَکَ طَوْعاً وَ تُمَتعَهُ فِیهَا طَوِیلاً

خلاصه ای از کتاب امامت و ولایت

استاد شهید علامه مطّهری(ره) 

مقدمه

امامت از زمانی آغاز شد که رسول اکرم(ص) در غدیر خم دست حضرت علی(ع) را بالا برد و ایشان را به عنوان امام و جانشین پس از خود معرفی کرد.

روزی اصحاب پیامبر(ص) نزد ایشان بودند که این آیه بر حضرت نازل شد:

«اطیعوا الله واطیعوا الرسول و اولی الامر منکم»

از خدا و رسول خدا و اولی الامر پیروی کنید.

جابر بن عبدالله انصاری برخاست و از حضرت پرسید: ما خدا و رسولش را شناخته ایم، اما اولی الامر را نمی شناسیم؛ آن ها چه کسانی هستند؟

حضرت فرمودند: «آنان امامان و جانشینان من هستند.»

آن گاه به ترتیب دوازده امام را نام برد:1- امام علی(ع) 2- امام حسن(ع) 3- امام حسین(ع) 4- امام سجاد(ع) 5- امام باقر(ع) 6- امام صادق(ع) 7- امام موسی کاظم(ع) 8- امام رضا(ع) 9- امام محمد تقی(ع) 10- امام علی النقی(ع) 11- امام حسن عسگری(ع) 12- مهدی صاحب الزمان(عج).

بنابراین، روشن است که زمام و هدایت دین و مردم باید از طریق امام صورت گیرد.

امام رضا(ع) می فرماید:

«امام، زمام دین است، و نظام مسلمانان و صلاح دنیا و عزّت مؤمنان به آن وابسته است.»

اسلام، یک دین مقدس آسمانی است که باید با دستورات الهی در مسیر خود گام بردارد و لازم است که رهبری آن را فردی به عهده بگیرد که از طرف خداوند انتخاب شده باشد.

رسول خدا(ص) در طول رسالتش، حقایق قرآن و زندگی را از جانب خداوند گرفت و همان را بی هیچ تغییری به مردم رساند و سپس این امر خطیر و ارزشمند را به حضرت علی(ع) سپرد تا ادامه ی راه را بر عهده بگیرد؛ همان کسی که پرورش یافته ی مکتب رسول الله(ص) بود.

امامان یکی پس از دیگری آمدند تا حجت برای مردم باشند و فردای قیامت دلیلی برای انحرافشان نداشته باشند.

اکنون در عصری زندگی می کنیم که امام زمان(عج) در غیبت کبری به سر می برد و ولیّ فقیه، جانشین آن حضرت است و وظیفه ی سنگین رهبری امت را بر عهده دارد. مردم مسلمان و پیرو اهل بیت، موظف هستند که تابع نایب امام زمان(عج) باشند و دستورات ایشان را به کار ببندند، تا رضایت و خشنودی خداوند را جلب کنند.

سؤالاتی در مورد امامت و ولایت از کتاب ((ولاها و ولایت ها)) مجموعه آثار شماره 3 استاد شهید علامه مطهری(ره)

ومن الله التوفیق

1)- واژه «ولاء» به چه معناست و آیا این واژه در قرآن هم ذکر شده است؟

ولاء، ولایت (به فتح واو)، ولایت (به کسر واو)، ولی، مولی و امثال این ها، همه از ماده ی «ولی» - و، ل، ی – اشتقاق یافته اند. این واژه از پر استعمال ترین واژه های قرآن کریم است، که به صورت های مختلفی به کار رفته است. می گویند در 124 مورد به صورت اسم و 112 مورد در قالب فعل در قرآن کریم آمده است.

معنای اصلی این کلمه، همچنان که راغب در مفردات القرآن گفته است، قرار گرفتن چیزی در کنار چیز دیگر است، به نحوی که فاصله ای در کار نباشد؛ یعنی اگر دو چیز آن چنان به هم متصل باشند که هیچ چیز دیگر در میان آن ها نباشد، «ولی» استعمال می شود.

2)- آیا واژه «ولاء» درباره ی امور مادی هم اعمال شده است؟

این لفظ هم در مورد مادی و جسمانی اعمال شده است و هم در مورد امور معنوی و مجرد، ولی مسلماً در ابتدا در مورد استعمال شده است و از راه تشبیه معقول به محسوس و یا از راه تجرید معنی محسوس از خصوصیت مادی و حسی خودش، در مورد معنویات هم استعمال شده است؛ زیرا توجه انسان به محسوسات – چه از نظر جامعه ی بشری در طول تاریخش – قبل از تفکر او در معقولات است.

3)- از نظر اسلام چند نوع «ولاء» داریم؟

در قرآن، سخن از ولاء و موالات و تولی زیاد رفته است. در این کتاب بزرگ آسمانی، مسائلی تحت این عنوان مطرح است. آنچه مجموعاً از تدبر در این کتاب مقدس به دست می آید، این است که از نظر اسلام دو نوع ولاء وجود دارد:

منفی و مثبت؛ یعنی از طرفی مسلمانان مأموریت دارند که نوعی ولاء را نپذیرند و ترک کنند و از طرف دیگر دعوت شده اند که ولاء دیگری را دارا باشند و بدان اهتمام ورزند.

ولاء اثباتی اسلامی نیز به نوبه ی خود بر دو قسم است: ولاء عام و ولاء خاص.

ولاء خاص نیز اقسامی دارد: ولاء امامت، ولاء زعامت، ولاء تصرف یا ولایت تکوینی.

4)- آیا مسلمانان می توانند دوستی و سرپرستی غیر مسلمان را بپذیرند؟

قرآن کریم مسلمانان را از این که دوستی و سرپرستی غیر مسلمانان را بپذیرند، سخت بر حذر داشته است، نه از باب این که دوست داشتن اسان های دیگر را بد بداند و طفدار بغض مسلم نسبت به غیر مسلم در هر حال و مخالف نیکی با آن ها باشد. قرآن صریحاً می فرماید:

«لا ینها کم الله عن الذین لم یقاتلو کم فی الدین و لم یخرجوکم من دیارکم ان تبروهم و تقسطوا الیهم ان الله لجب المقسطین»

خداوند باز نمی دارد شما را از کسانی که با شما در دین مقاتله و جنگ نکرده اند و شما را از خانه هاتان بیرون نرانده اند، که نیکی کنید نسبت به آنان و دادگری کنید؛ همانا خداوند دادگران را دوست دارد.

5)- تفاوت حبّ و بغض عقلی و احساسی چیست؟

در اسلام حبّ و بغض هست، اما حبّ و بغض عقلی و منطقی، نه احساس و بی قاعده و ضابطه. دوستی و دشمنی که صرفاً از احساس برخیزد، منطق ندارد؛ احساس است کور و کر که بر درون انسان مسلط می گردد و او را به هر طرف که بخواهد، می کشد. اما حبّ و بغض عقلی ناشی از یک نوع درک و در حقیقت ناشی از علاقه به سرنوشت انسان دیگری است که مورد علاقه واقع شده است.

6)- رابطه ی پدران و مادران با فرزندان، عقلی است یا احساسی؟

پدر و مادر نسبت به فرزند خود دو نوع علاقه دارند: یکی عقلی و منطقی و دیگری احساسی.

علاقه ی منطقی موجب می گردد گاهی والدین با کمال جدیت، فرزند خویش را در رنج قرار دهند و موجبات ایلام وی را فراهم آورند؛ مثلاً طفل را در اختیار جراح قرار می دهند. والدین در آن حال اشک می ریزند، دلشان می سوزد و چشمانشان می گرید، اما از پزشک می خواهند هر چه زودتر او را تحت عمل قرار دهد، عضو قطع کردنی را قطع کند؛ با همه ی لوازم و عوارض که درد و رنج و احیاناً نقص عضو دارد. آن اشک در اثر علاقه ی احساسی است و این تقاضا در اثر علاقه ی عقلی و منطقی.

7)- نظر اسلام درباره ی جامعه فاسد که کفر و نادانی در آن حکومت می کند، چیست؟

اسلام در مورد یک جامعه ی فاسد و اصلاح نشده، که در آن کفر و نادانی حکومت می کند، از طرفی دستور جهاد می دهد تا ریشه ی فساد را بر کند: «وقاتلوهم حتی لاتکون فتنه»؛ آنان را بکشید تا فتنه از میان برود. و از طرف دیگر دستور احتیاط و اجتناب می دهد که مردم روی دلشان را به روی آنان باز نکنند، تا جامعه و بشریت سالم بماند و این با بشر دوستی کوچک ترین منافاتی ندارد.

طبیعت انسام، دزد است و ضبط و گیرندگی از جمله خواص انسانی است و چه بسا ناخوداگاه افکار و اندیشه های دیگران را در لوح خویش ثبت کند.

8)- آیا علاقه ی مسلمانان به سرنوشت یکدیگر، سرچشمه ی امر به معروف و نهی از منکر است؟

مؤمنان نزدیک به یکدیگرند و به موجب این که با یکدیگر نزدیک اند، حامی و دوست و ناصر یکدیگرند و به سرنوشت هم علاقه مندند و در حقیقت به سرنوشت خود که یک واحد را تشکیل می دهند، علاقه می ورزند و لذا امر به معروف می کنند و یکدیگر را از منکر و زشتی ها باز می دارند.

این دو عمل (امربه معروف و نهی از منکر) ناشی از وداد ایمانی است و لذا این دو جمله – یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر – بلافاصله به دنبال بیان ولاء ایمانی مسلمانان واقع شده است.

علاقه به سرنوشت اشخاص، از علاقه به خود آن ها سرچشمه می گیرد. پدری که به فرزندان خویش علاقه دارد، قهراً نسبت به سرنوشت و رفتار آنان نیز احساس علاقه می کند، اما ممکن است نسبت به فرزندان دیگران در خود احساسی نکند، چون نسبت به خود آن ها علاقه ای ندارد تا به سرنوشتشان نیز علاقه مند باشد. 

9)- رفتار مسلمانان با کفار چگونه باید باشد؟

قرآن کریم در باره ی رسول خدا(ص) و کسانی که با اویند و تربیت اسلامی یافته اند، می فرماید:

«محمد رسول الله والذین معه اشداهُ علی الکفار رحماء بینهم»

محمد(ص) پیامبر خدا و کسانی که با اویند، بر کافران سخت اند و با یکدیگر مهربان، در این آیه، هم به ولاء نفیی اشارت رفته و هم به ولاء اثبات عام، و همچنان که قبلاً گفتیم، آیات کریمه ی قرآن ما را متوجه می کنند که دشمنان اسلام در هر زمان سعی دارند ولاء منفی را تبدیل به اثباتی و ولاء اثباتی را تبدیل به منفی نمایند؛ یعنی همه ی سعی شان این است که روابط مسلمین با غیر مسلمین، روابط صمیمانه و روابط خود مسلمانان به بهانه های مختلف – از آن جمله اختلافات فرقه ای – روابط خصمانه باشد. در عصر خود ما، به وسیله ی اجانب در این راه فعالیت های فراوان صورت می گیرد. بودجه های کلان مصرف می گردد و متأسفانه در میان مسلمانان، عناصری به وجود آورده اند که کاری جز این ندارند که ولاء نفیی اسلامی را تبدیل به اثباتی و ولاء اثباتی اسلامی را تبدیل به نفیی نمایند.

10)- آیا شیعه و سنی در مورد ولاء محبت با یکدیگر اختلاف نظر دارند؟

در مسئله ی ولاء محبت، شیعه و سنی با یکدیگر اختلاف نظر ندارند؛ مگر ناصبی ها که مبغض اهل البیت هستند و از جامعه ی اسلامی مطرود و همچون کفار، محکوم به نجاست اند و بحمدالله در عصر حاضر، زمین از لوث وجود آن ها پاک شده است. فقط افراد معدودی گاهی دیده می شوند که برخی کتاب ها می نویسند همه ی کوشششان در زیاد کردن شکاف میان مسلمین است – مانند افراد معدودی از خودمانی ها – و همین بهترین دلیل است که اصالتی ندارند و مانند هم قطاران خودمانی اشان ابراز پلید استعمارند.

11)- نظر شما درباره ولاء امامت چیست؟

ولاء امامت و پیشوایی و به عبارت دیگر، مقام مرجعیت دینی، یعنی مقامی که دیگران باید از وی پیروی کنند. او را الگوی اعمال و رفتار خویش قرار دهند و دستورات دینی را از او بیاموزند و به عبارت دیگر، زعامت دینی. چنین مقامی مستلزم عصمت است و چنین کسی قول و عملش سند و حجت است برای دیگران. این همان منصبی است که قرآن کریم درباره ی پیغمبر اکرم(ص) می فرماید: «لقد کان لکم فی رسول الله اسوهٌ حسنهٌ لمن کان یرجوا الله و الیوم الاخر و ذکر الله کثیراً».

برای شما در رفتار فرستاده ی خدا پیروی ای نیکوست، برای آنان که امیدوار به خدا و روز دیگرند و خدا را بسیار یاد می کنند.

«قل ان کنتم تحبون الله فاتبعونی یحببکم و یغفرلکم ذنوبکم».

بگو اگر خدا را دوست دارید، از من پیروی کنید، تا خدا شما را دوست بدارد و کناهانتان را بیامرزد.

12)- ولایت زعامت چیست و آیا رهبری اجتماعی و سیاسی را در بر می گیردیا خیر؟

ولایت زعامت، یعنی حق رهبری اجتماعی و سیاسی، اجتماع، نیازمند به رهبر است. آن کس که باید زمام امور اجتماع را به دست گیرد و شئون اجتماعی مردم را اداره کند و مسلط بر مقدرات مردم است، «ولی امر مسلمین» است. پیغمبر اکرم(ص) در زمان حیات خودشان، ولی امر مسلمین بودند و این مقام را خداوند به ایشان عطا فرموده بود و پس از ایشان، طبق دلایل زیادی که غیر قابل انکار است، به اهل البیت رسیده است.

آیه ی کریمه ی«اطیعوا الله و اطیعوالرسول و اولی الامر منکم» (اطاعت کنید خدا و پیغمبر را و کسانی را که اداره ی کار شما به دست آن هاست) و همچنین آیات اول سوره ی مائده و حدیث شریف غدیر و عموم آیه ی «انما ولیکم الله» و عموم آیه «النبی اولی بالمؤمنین من انفسهم» ناظر به چنین ولایتی است.

13)- بزرگ ترین خیانت ها و شنیع ترین دغل بازی ها کدام است؟

امام علی(ع) در یکی از نامه هایش که در نهج البلاغه ثبت است، می فرماید:

«فان اعظم الخیانهٌ خیانهٌ الامهٌ وافظع الغش غش الائمه».

بزرگ ترین خیانت ها، خیانت به جامعه است، و شنیع ترین دغل بازی ها، دغل بازی با پیشوایان مسلمین است.

زیرا نتیجه ی این دغل بازی علیه مسلمین است. اگر ناخدای یک کشتی، آن کشتی را درست هدایت کند و شخصی پیدا شود و آن ناخدا را فریب دهد و کشتی را دچار خطر کند، تنها به ناخدا خیانت نکرده است، به همه ی سکان کشتی خیانت کرده است.

14)- مسئله ی ولایت از چند جنبه مطرح شده است؟

از نظر شیعه، ولایت از سه جنبه مطرح است و در هر جنبه – چنان که گفته شد – کلمه ی امامت به کار رفته است:

اول از جنبه ی سیاسی که احق و الیق برای جانشین پیغمبر(ص)، برای زعامت و رهبری سیاسی و اجتماعی مسلمین چه کسی بوده است و چه کسی می بایست بعد از پیغمبر(ص) زعیم مسلمین باشد و این که پیغمبر(ص) از طرف خداوند علی(ع) را برای این پست و مقام اجتماعی تعیین کرده بود.

دوم آن که در بیان احکام دین، بعد از پیغمبر(ص) به چه کسانی باید رجوع کرد و آن کسان، علم خود را از چه طریق کسب کرده اند و آیا آن ها در بیان احکام معصوم اند یا نه؟ و چنان که می دانیم، شیعه معتقد به امامت ائمه ی معصومین است. این جهت هم جنبه ی اعتقادی دارد و هم عملی.

سوم از جنبه ی معنوی و باطنی.

15)- منظور از ولایت تصرف یا ولایت تکوینی چیست؟

مقصود از ولایت تصرف و یا ولایت تکوین، این نیست که بعضی چنان پنداشته اند که انسانی از انسان ها سمت سرپرستی و قیمومت نسبت به جهان پیدا کند؛ به طوری که او گرداننده ی زمین و آسمان و خالق و رازق و محیی و ممیت مِن جانب الله باشد.

اگر چه خداوند جهان را برنظام اسباب و مسببات قرار داده و موجوداتی که قرآن آن ها را ملائکه می نامد، «مدبرات امر» و «مقسمات امر» به اذن الله می باشند و این جهت هیچ گونه منافاتی با شریک نداشتن خداوند در ملک و خالقیت ندارد، و همچنین با این که به هیچ وجه هیچ موجودی «ولیّ» به معنای یار و یاور خدا و حتی آلت و ابزار خدا به شمار نمی رود، منافات ندارد.

16)- آیا مفاهیم اعتباری و اجتماعی می توانند سبب اشتباه ما شوند؟

اُنس ما با مفاهیم اعتباری و اجتماعی که در زندگی اجتماعی به کار می بریم، غالباً سبب خطا و اشتباه ما می شود؛ سبب می شود که الفاظی که در معارف اسلامی آمده است، از معنای حقیقی خود منسلخ شوند و مفهومی اعتباری و قراردادی پیدا کنند.

ما آنجا که کلمه ی «قرب» و نزدیکی را در خارج از مفاهیم اجتماعی به کار می بریم، همان مفهوم حقیقی را اراده می کنیم؛ مثلاً می گوییم در نزدیکی این کوه، چشمه ای است یا خود را به نزدیک این کوه رساندم. در اینجا مراد ما قرب واقعی است؛ یعنی واقعاً دوری و نزدیکی فاصله ی خود را تا کوه در نظر می گیریم و از کلمه ی «قرب»، منظورمان این است که آن فاصله – که یک امر واقعی است، نه قراردادی – کمتر شده است.

17)- انسان چگونه می تواند از مرحله ی حیوانی به مرحله انسانی برسد؟

موجودات، به خصوص انسان، «انا الله و انا الیه راجعون» به سوی خداوند بازگشت می کنند. انسان به حکم مرتبه ی وجودی خود، این بازگشت را باید به صورت طاعت و عمل اختیاری و انجام وظیفه و به صورت انتخاب و اختیار انجام دهد. انسان با پیمودن طریق طاعت پروردگار، واقعاً مراتب و درجات قرب پروردگار را طی می کند؛ یعنی از مرحله ی حیوانی تا مرحلهی فوق ملک را می پیماید. این صعود و تعالی، یک امر تشریفاتی و اداری نیست، قراردادی و اعتباری نیست، از قبیل بالا رفتن از عضویت ساده ی یک اداره تا مقام وزارت و یا از عضویت ساده ی یک حزب تا رهبری آن حزب نیست؛ بلکه بالا رفتن بر نردبان وجود است.

18)- آیا معنویت می تواند از زندگی انسان ها جدا باشد؟

اسلام هرگز مسائل زندگی را تحقیر نمی کندو بی اهمیت نمی شمارد. از مظهر اسلام، معنویت جدا از زندگی در این جهان نیست و سرنوشتش را جهان دیگر باید معین کند. معنویت جدا از زندگی نیز متعلق به این جهان نیست و سخن از معنویت منهای زندگی در این جهان بیهوده است.

19)- آیا انسان از راه تهذیب نفس می تواند به کمال دست یابد؟

اساساً هر موجودی که قدمی در راه کمال مقدّر خویش پیش رو و مرحله ای از مراحل کمالات خود را طی کند، راه قرب به حق را می پیماید. انسان نیز یکی از موجودات عامل است و راه کمالش تنها این نیست که به اصطلاح در آنچه امروز «تمدن» نامیده می شود – یعنی یک سلسله علوم و فنون که برای بهبود این زندگی مؤثر و مفید است و یک سلسله آداب و مراسم که لازمه ی بهتر زیستن اجتماعی است – پیشرفت حاصل کند. اگر انسان را تنها در این سطح در نظر بگیریم. مطلب همین است؛ ولی انسان راهی و بُعدی دیگر دارد که از طریق تهذیب نفس و با آشنایی آخرین هدف، یعنی ذات اقدس احدیّت، حاصل می گردد.

20)- رسول خدا(ص) دل افرادی را که مسخر قوه ی مخیله است، به چه چیزی تشبیه می کند؟

رسول اکرم(ص) تشبیه لطیفی دارددر این زمینه: دل را – دل افرادی که مسخرّ قوه ی مخیله است- به پری تشبیه می کند که در صحرایی بر درختی آویخته شده باشد، که هر لحظه باد او را پشت و رو می کند. می فرمود:

«مَثَلُ القَلبِ مَثَلُ ریشةٍ فی الفلاهٌ، تَعَلَّقَت فی اَصلِ شَجَرٍهٌ یَقبَلُها الریَحُ ظَهراً لبطن»

21)- چه چیزی موجب محبوبیت نزد خداوند می شود؟

عبادت، موجب تقرّب و تقّرب موجب محبوبیت نزد خداست؛ یعنی با عبادت، انسان به خدا نزدیک می شود و در اثر این نزدیکی، قابلیت عنایت خاص می یابد و در اثر آن عنایت ها، گوش و چشم و زبان او حقّانی می گردد؛ با قدرت الهی می شنود و می بیند و می گوید و حمله می کند؛ دعایش مستجاب است.

22)- بیشتر انحرافات بشر ناشی از چیست؟

اکثر انحرافات و بدبختی هایی که بشر امروز را تهدید می کند، ناشی از این است که علم را جدا از ایمان می خواهد. همای سعادت، آن روز بر سر بشر سایه خواهد گسترد که وی عمیقاً پی ببرد که به این هر دو اصل مقدّس نیازمند است؛ بداند که مرغی است که به دو بال نیاز دارد؛ بالی از دانش و بالی از ایمان. به همین جهت عرض کردم مجمع ما از مجامع بسیار کم نظیر است، زیرا مظهر و نشانه ای از اتحاد مقدّس است.

23)- در فقه اسلامی، آیا عقل و بلوغ برای ازدواج کافی است؟

در فقه و سنت اسلامی، نظیر همین مطلب  در مورد ازدواج امده است. در فقه اسلامی، محرز و مسلّم است که برای ازدواج، تنها عقل و بلوغ کافی نیست، بلکه پسر به صرف آن که عاقل و بالغ است، نمی تواند با دختری ازدواج کند؛ همچنان که برای دختر نیز عاقله بودن و رسیدن به سن بلوغ، دلیل کافی برای ازدواج نیست. علاوه بر بلوغ و علاوه بر عقل، رشد لازم است.

24)- «رشد ملّی» به چه معناست؟

رشد فقط به فرد منحصر نمی شود. در مورد ملت ها نیز سرمایه ی طبیعی، فرهنگی و انسانی و امثال آن، سرمایه است که در اختیار ملت ها قرار دارد و «رشد ملی» عبارت است از لیلقت و شایستگی یک ملت برای نگهداری و بهره برداری و سود بردن از سرمایه ها و امکانات طبیعی و انسانی خود؛ به هر اندازه که لیاقت و شایستگی اداره و بهره برداری از آن ها را دارد، به همان اندازه «رشید» است.

25)- آیا رهبری و مدیریت هم مستلزم رشد است؟

رهبری و مدیریت که موضوع اصلی بحث است، خود مستلزم نوعی از رشد است؛ زیرا رهبی در حقیقت عبارت است از بسیج کردن نیروهای انسان ها و بهره برداری صحیح از نیروهای انسانی.

26)- چگونه عبادت ما بهتر و مؤثر تر واقع می شود؟

غالباً خیال می کنند که چون عبادت خوب است، پس هر چه بیشتر بهتر؛ فکر نمی کنند که عبادت آن گاه اثر خود را می بخشد که جذب روح شد و روح از آن به طور صحیح تغذیه نماید.

همان طور که معنی استفاده از غذا خوب این نیست که هرچه بیشتر بهتر، معنی استفاده از عبادت نیز آن نیست. عبادت باید با نشاط روح توأم باشد.

27)- تفاوت نبوت و امامت در چیست؟

دقیق تزین کلمه که بر کلمه ی «امامت» منطبق می شود، همین کلمه «رهبری» است. فرق نبوت و امامت در این است که نبوت، راهنمایی؛ و امامت، رهبری است.

نبوت؛ ابلاغ، اخبار، اطلاع دادن، اتمام حجت و راهنمایی است. راهنما چه می کند؟ راه را نشان می دهد؛ وظیفه اش بیش از این نیست که راه را نشان دهد. ولی بشر علاوه بر راهنمایی، به رهبری نیاز دارد؛ یعنی نیازمند است به افراد یا گروه و دستگاهی که قوا و نیروهای وی را بسیج کنند، حرکت دهند، سامان و سازمان بخشند.

28)- مفهوم امامت از نظر اسلام چیست؟

نبوّت و امامت، دو منصب است که در انبیای بزرگ، هر دو منصب جمع است و در انبیای کوچک، یکی از آن دو؛ کما این که در ائمه، امامت و رهبری هست، ولی نبوّت یعنی راهنمایی جدید نیست، چون راه همان راهی است که پیغمبر نمایانده است و ائمه، مردم را در همان راه که پیغمبر از طرف خداوند ارایه کرده است، حرکت می دهند، بسیج می کنند و راه می برند. این مفهوم امامت از نظر اسلام است.

29)- چرا رهبری کار هر کسی نیست؟

مسائل رهبری با روان بشر سر و کار دارد. جلب همکاری روان ها و به حرکت در آوردن آن ها به سوی هدفی مقّدس و عالی، مهارت و ظرافت فوق العاده می خواهد؛ کار هرکس نیست.

امروز پس از پیشرفت حیرت انگیز روان شناسی و جامعه شناسی و بالاخره انسان شناسی، هنگامی که سیره ی رهبری اولیای خدا را مطالعه می کنیم، می بینیم بر دقیق ترین ملاحضات روانی و بر اصول دقیق علمی رهبری منطبق است.

30)- آیا یکی از رهبران نمونه ی اسلام را معرفی می نمایید؟

داستان حسین بن علی(ع) از نظر حُسن رهبری و نفوذ رهبر، شگفت انگیز است. داستان این هفتاد و دو تن از نظر رهبری و رهبری پذیری، نمونه ی بی نظیر در جهان است و با این که رهبر روز اول اعلام می کند که ما در راه هدف کشته می شویم، توانست نفوس مستعد را گرد آورد. گروهی فدایی ساخت تا آنجا که به راستی قسم خوردند که «جان ناقابل ما قابل تو نیست». گفتند: به خدا قسم دوست داشتیم هزار بار کشته می شدیم و زنده می شدیم و جان خود را می دادیم، و در عمل نشان دادند که راست گفتند.

31)- دین چگونه می تواند باقی و استوار باشد؟

دین اگر بخواهد باقی باشد، یا باید خودش جزو خواسته های بشر باشد، یا باید تأمین کننده ی خواسته های بشر باشد؛ آن هم بدین شکل که تأمین کننده ی منحصر به فرد باشد.

32)- فرضیه ی مارکسیست ها در مورد دین چیست؟

بعضی آمدند برای پیدایش دین، یک علت فرض کردند و گفتند: دین وسیله ای است برای کسب امتیاز در جامعه ی طبقاتی. این فرضیه ی مارکسیست هاست.

33)- به عقیده ی متفکران غربی، دین ناشی از چیست؟

فروید گفت: دین نه ناشی از ترس است، نه از جهل است، نه عکس العمل در مقابل بی نظمی هاست و نه عاملی است در راه کسب امتیازات طبقاتی، او همان طوری که همه ی حوادث اجتماع را با غریزه ی جنسی تحلیل و توجیه می کرد، خواست دین را هم توجیه کند و نتیجتاً گفت: بشر در اجتماع از نظر جنسی محرومیت هایی پیدا می کند که موجب می شود غریزه عقب رانده شده و به شعور ناخودآگاه برود.

وقتی که آنجا رفت، قیود اجتماعی جلویش را می گیرد که بیرون نیاید؛ اما در آن صورت این محرومیت ها از راه ها و به شکل های دیگر بروز می کند. او همچنین می گفت که ریشه ی اخلاقی هم تمایلات جنسی است؛ علم هم ریشه اش جنسی است!

34)- نظر الکس کارل در مورد حقیقت دعا چیست؟

الکس کارل – جرّاج و فیزیولوژیست معروف فرانسوی- که بعداً مقیم امریکا شد، همان شخصی که کتاب «انسان؛ موجود ناشناخته» را که بسیار جالب و عمیق است، نوشته و یک بار هم برنده ی جایزه ی نوبل شده، راجع به حقیقت دعا کتابی دارد به نام نیایش، که ترجمه هم شده است. او می گوید: «دعا، عالی ترین حالت مذهبی در انسان است و حقیقت آن، پرواز روح بشر است به سوی خدا.»

35)- نظر مولانا در مورد عشق و احساس آفرینش چیست؟

مولوی معنوی ما، این عشق و احساس را که اینشتین «احساس آفرینش» نام نهاده است، چه خوب و عالی در هفت قرن قبل از اینشتین بیان کرده است:

جزءها را روی ها سوی گل است          بلبلان را عشق با روی گل است

آنچه از دریا به دریا می رود               از همان جا آمد آنجا می رود

از سر کُه سیل های تندرو                  وز تن ما جان عشق آمیز رو

36)- ایمان چیست؟

ایمان همان چیزی است که بشر با آن زندگی می کند. شما این جمله را مقایسه کنید با طرز تفکر یک عده سبک مغز بی خبر و بی اطلاع که خیال می کنند دین برای بشر «سربار» است.

بی دینی، نوعی آزادی و سبکباری است. این ها خیال می کنند پایبند نبودن به هر چیزی، نامش آزادی است. بنابراین، پایبند نبودن به عقل و انسانیت و اخلاق و شرافت، چون بالاخره هر چه هست، پایبند نبودن است، سبکباری و آزادی است.

37)- آیا اخلاق بدون پایه های دینی استوار خواهد بود؟

این که می گویند اخلاق است و قانون، اجتماع، قانون و اخلاق می خواهد و پشتوانه قانون و اخلاق هم فقط و فقط دین است.

38)- آیا انسان های شهوت پرست، می توانند احساسات عالی مذهبی را در خود پرورش دهند؟

آدم شهوت پرست، نه تنها نمی تواند احساسات عالی مذهبی را در خود بپروراند، احساس عزّت و شرافت و سیادت را نیز از دست می دهد؛ احساس شهامت و شجاعت و فداکاری را نیز فراموش می کند.

آن که اسیر شهوات است، جاذبه های معنوی، اعم از دینی و اخلاقی و علمی و هنری، کمتر در او تأثیر دارد. لهذا اقوام و ملت هایی که تصمیم می گیرند، روح مذهب و اخلاق و شهامت و شجاعت و مردانگی را در ملتی دیگر بکشند، وسایل عیاشی و شهوترانی و سرگرمی های نفسانی آن ها را فراهم و تکمیل می کنند.

39)- آیا دین با غرایز فطری بشر در تضاد است؟

یکی دیگر از موجبات اعراض و روگرداندن از دین، جنگ و ستیزی است که برخی از داعیان و مبلغان دینی بی خود میان دین و سایر غرایز فطری و طبیعی بشر ایجاد می کنند و دین را به جای این که مصلح و تعدیل کننده ی غرایز دیگر معرفی کنند، آن را ضد و منافی و دشمن سایر فطیات بشر معرفی می کنند.

40)- آیا دین اسلام همه ی مختصات فطری انسان را در نظر گرفته است؟

ناهماهنگی و ناراحتی و جنگ و ستیزه، ان گاه بر می خیزد که انسان بخواهد سهم بعضی از آن ها را به دیگری بدهد. یکی را گرسنه نگه دارد و دیگری را بیش از حدّ لازم اشباع نماید. یکی از مختصات دین اسلام این است که همه ی تمایلات فطری انسان را در نظر گرفته، هیچ کدام را از قلم نینداخته و برای هیچ کدام سهم بیشتری از حق طبیعی آن ها نداده است.

41)- فطری بودن قوانین اسلامی به چه معناست؟

معنی فطری بودن قوانین اسلامی، هماهنگی آن قوانین و عدم ضدیّت آن ها با فطریات بشر است؛ یعنی اسلام گذشته از این که از نظر ایمان و پرستش خدا، پرورش دهنده ی یک احساس فطری است، از نظر قوانین و مقررات نیز با فطرت و طبیعت و احتیاجات واقعی بشر هماهنگ است.

42)- مربیان دین ابتدا باید به چه کاری همت گمارند؟

مربیان دین، اول باید بکوشند خودشان عالم و محقق و دین شناس بشوند.

43)- شما امتناع از دعا را چگونه تعبیر می کنید؟

 امتناع از دعا، استکبار بر خداوند متعال است، که زشت ترین استکبارها است.